[1] Inde L. Tarquinius rēgnāre coepit, cui propter facta cognōmen “Superbus” datum est. Prīncipēs patrum, quī Servium dīlēxerant, interfēcit. Suum corpus armātīs circumsaepsit. Iūdicia capitālium rērum sine cōnsiliīs per sē sōlus exercēbat. Ita poterat occīdere, in exsilium agere, bonīs spoliāre omnēs quōs cupiēbat.
[2] Etsī rēgēs superiōrēs senātum dē omnibus rēbus cōnsulere solitī erant, Tarquinius domesticīs cōnsiliīs rem pūblicam administrāvit. Bellum, pācem, foedera, societātēs per sē ipse fēcit. Latīnōrum gentem sibi maximē conciliābat. Octāviō Mamiliō Tusculānō—is longē nōbilissimus Latīnōrum erat—fīliam in mātrimōnium dat.
[3] Cum iam magna Tarquiniī auctōritās inter Latīnōrum prīncipēs esset, concilium in certam diem convocāvit. Conveniunt frequentēs prīmā lūce. Ipse Tarquinius diem quidem servāvit, sed paulō ante sōlis occāsum vēnit. Turnus Herdonius Arīcīnius ferōciter absentem Tarquinium accūsāvērat. Dīxit Tarquinium patientiam Latīnōrum temptāre et affectāre imperium in eōs. Rēx, hōc cognitō, quia prō imperiō palam Turnum interficere nōn poterat, cōnfestim statuit falsō crīmine eum opprimere. Proxīmā igitur nocte auctōre Tarquiniō quīdam Arīcīnī, Turnō inimīcī, in dēversōrium eius magnum numerum gladiōrum clam intulērunt. Tarquinius paulō ante lūcem ad sē principēs Latīnōrum vocāvit certiōrēsque dē gladiīs cēlātīs fēcit: “Cognōvī,” inquit, “Turnum cupere Latīnōrum sōlum imperium tenēre et iam necem omnium parāre.” Dūxit deinde eōs ad dēversōrium. Ubi gladiī ex omnibus locīs dēversōriī prōlātī sunt, manifesta vīsa est rēs, Turnusque in catēnīs coniectus est.
[4] Cōnfestim concilium Latīnōrum convocātum est. Ibi magna indignātiō orta est, gladiīs in mediō positīs. Itaque Turnus, indictā causā, in aquam Ferentīnam mersus est. Rēx, auctōritāte inter Latīnōs ita auctā, cum eīs renōvāvit foedus quod ā Tullō rēge anteā factum erat. Latīnī nōn repugnāvērunt, quamquam in eō foedere rēs Rōmāna superior erat. Mors enim Turnī docēbat potentiam Tarquiniī ac perīculum eōrum quī resistēbant.
[5] Tarquinius, quamquam iniūstus in pāce rēx fuit, ducem bellī tamen nōn prāvum sē praebuit. Is prīmus cum Volscīs bellum gessit et magnam praedam cēpit. In aliō bellō cum Gabiōs, vīcīnam urbem, vī capere nōn posset, fraude ac dolō per fīlium suum Sex. Tarquinium aggressus est.
[6] Sextus enim, fīlius Tarquiniī, quī minimus ex tribus erat, iit Gabiōs, crūdēlitātem intolerābilem patris vehementer quaerēns atque adiuvāre Gabīnōs adversus eum pollicēns. Benignē ā Gabīnīs exceptus in cōnsilia pūblica adhibēbātur, et dēnique dux lectus est. Proelia parva inter Rōmam Gabiōsque facta sunt, quibus Gabīnī superiōrēs erant. Gabīnī Sex. Tarquinium dōnō deōrum sibi missum esse ducem crēdidērunt.
[7] Inde Sextus ūnum ex suīs Rōmam mīsit ut mandāta patris peteret. Rēx nihil vōce respondit, sed tamquam rem dēlīberāns in hortum aedium trānsiit, sequente nūntiō fīliī; ibi inambulāns tacitus summa papāverum capita baculō dēiēcit. Nūntius, cum nōn intellegeret quid rēx faceret, rediit Gabiōs remque mīram retulit. Sextus intellēxit quid pater cupiret. Prīncipēs igitur cīvitātis variīs crīminibus necāvit. Rēs Gabīna, ita spoliāta, cōnsiliō auxiliōque rēgī Rōmānō sine certāmine gravī trādita est.
[8] Gabiīs receptīs, Tarquinius ad negōtia urbāna animum convertit. Prīmum templum in monte Tarpeiō aedificāre tōtumque montem Iovī dēdicāre constituit. Hoc templum pater iam anteā vōverat. Ad hoc opus fabrīs Etrūscīs et operāriīs ex plēbe Rōmānā ūsus est. Plēbs etiam ad alia opera trāducta forōs in Circō fēcit Cloācamque Maximam sub terram ēgit, quam etiam nunc vidēmus. Multī colōnī Signiam Circeiōsque missī sunt ut praesidia urbī essent.
New Vocabulary
- prīnceps, -ipis m./f. leader, chief, emperor
- occīdō, -ere, -cīdī, -cīsum, cut down, kill, slay
- soleō, solēre, solitus sum, be accustomed (to)
- auctōritās, -ātis f. authority
- lūx, lūcis f. light
- sōl, sōlis m. sun
- cognōscō, -ere, -nōvī, -nitum, learn, recognize, perf. know
- auctor, -ōris m. author, instigator
- orior, orīrī, ortus sum, arise, originate, begin
- aggredior, aggredī, aggressus sum, attack, move against
- eō, īre, iī, itum, go
- quaeror, quaerī, quaestus sum, complain, lament
- sequor, sequī, secūtus sum, follow, pursue
- ūtor, ūtī, ūsus sum, use, enjoy
- opus, operis n. work, task, deed
Perseus Word Study Tool: http://www.perseus.tufts.edu/hopper/morph?la=la